Polacy czy Niemcy? Dzień Jedności Kaszubów
Marta Hirsz
REDAKCJA SZ
3/31/20239 min czytać
Dzień jedności kaszubskiej obchodzony jest co roku 19 marca. Święto ma na celu podkreślenie kaszubskości, tożsamości etnicznej i kulturowej Kaszubów. Uroczystości składające się z koncertów, przedstawień, pikników i innych wydarzeń zachęcają do wspierania i promowania lokalnej kultury. Wiele miast i gmin organizuje marsze, żeby zaprezentować dziedzictwo etniczne Kaszubów. Uczestnicą noszą tradycyjne stroje kaszubskie, aby zaprezentować swoją tożsamość. Imprezy mają na celu zaangażowanie mieszkańców w działania na rzecz ochrony ich dziedzictwa kulturowego i językowego.
W dzisiejszych czasach Kaszuby kojarzymy z wakacjami i pięknymi krajobrazami. Pośpiech i brak czasu to nieznane słowa dla tego regionu. Każdy ma czas na odpoczynek nad jeziorem, łowienie ryb, czy wspólne rozmowy przy świeżo upieczonym cieście i aromatycznej kawie. Każdy tydzień kończy się wspólnym świętowaniem w najbliższej checzy z gorzkim sznapsem i rzeźwiącą tabaką. Brzmi wspaniale? Przyjezdni często zazdroszczą Kaszubom stylu życia, nawet gdy do końca ich nie rozumieją. Czasami jednak powinni zdać sobie sprawę, że nastawienie „nie warto” nie jest tylko zwykłym powiedzeniem. Aby się o tym przekonać, należy najpierw zasięgnąć do historii tych ludzi.
Historia Kaszubów
Kaszubi to grupa etniczna zamieszkująca głównie północną Polskę. Ich historia sięga czasów, kiedy to tereny te były zamieszkane przez plemiona pruskie i słowiańskie.
W średniowieczu Kaszubi byli pod panowaniem książąt pomorskich, a później królów polskich. W XVII wieku na tereny te wkroczyli Szwedzi, którzy zniszczyli wiele wsi i spustoszyli okolicę. W XIX wieku Kaszubi zaczęli się organizować i dążyć do zachowania swojej kultury i języka. Powstały wtedy kaszubskie organizacje kulturalne i społeczne oraz gazety w języku kaszubskim.
Mapa Kaszub w 1200 r.
Źródło: G. Labuda, Kaszubi i ich dzieje, Gdańsk 2000 – mapka pomiędzy s. 104 a 105
Dodatkowo Kaszubi rozpoczęli migrację jeszcze w XIX wieku. Wielu z nich wyjechało do Ameryki Północnej, dzisiejszych Niemiec lub na rejony dolnego śląska. W latach 20. XX wieku wzrosła liczba Kaszubów, którzy zaczęli zakładać polskie osiedla wokół wielu miast w USA i Kanadzie. W XIX wieku Kaszubi byli wpływowi w regionie i często uczestniczyli w ruchu narodowym. Dzięki działaniom Floriana Ceynowy powstało wiele szkół uczących młodych Kaszubów. W tym czasie ich język, kultura i tradycje były szeroko szanowane i cenione. Wielu Kaszubów przyczyniło się do rozwoju gospodarczego i kulturalnego regionu. W XIX wieku wzrosła też znacznie liczba osób, które uczyły się języka kaszubskiego i szerzyły kulturę.
Okres międzywojenny był czasem wielu zmian w życiu społeczności Kaszubów. W tym okresie zaczęły pojawiać się nowe ruchy narodowe i społeczne, które miały na celu ochronę i promocję języka i kultury Kaszubów. W okresie międzywojennym pojawił się również szereg inicjatyw, które miały na celu ochronę dziedzictwa kaszubskiego. W latach powojennych wzrosła liczba osób, które uczą się języka kaszubskiego i szerzą jego kulturę. W latach 60. i 70. powstało wiele szkół, w których nauczano języka kaszubskiego. W tym okresie wzrosła też popularność kaszubskiej muzyki i tańców.
Kaszubi podczas I wojny światowej i II wojny światowej
Kaszubi byli jednym z wielu narodów, które ucierpiały w wyniku pierwszej wojny światowej. Region Kaszub był wówczas częścią Prus, więc znajdował się w okręgu wojskowym II Rzeszy. Wielu Kaszubów służyło w armii niemieckiej jako żołnierze lub pracownicy ciężkiej pracy podczas wojny. Wiele rodzin straciło swoich bliskich, a ich domy i pola zostały skonfiskowane przez wojska okupacyjne. Kaszubi byli też ofiarami różnych represji ze strony władz niemieckich, w tym nacisków na wyparcie z ich ziem i przymusowej asymilacji. Po zakończeniu wojny wiele Kaszubów zostało wysiedlonych z Prus i osiedliło się na terenach Polski.
Kaszubi, lud będący jednym z mniejszości narodowych w Polsce, zostali zaangażowani w działania zbrojne podczas II wojny światowej. Większość z nich została wcielona do Wehrmachtu lub przymusowo wcielona do niewolniczej służby w III Rzeszy. Niektórzy Kaszubi walczyli w armii polskiej we Francji, Wielkiej Brytanii i ZSRR. Część z nich walczyła po stronie Powstania Warszawskiego. Niezależnie od tego, czy walczyli w wojsku, czy nie, wszyscy Kaszubi zostali dotknięci okupacją. Wielu z nich zostało wywiezionych do obozów pracy, wielu zostało wymordowanych lub wygnanych na wschód. Wielu Kaszubów zginęło w czasie masowych mordów lub mordów grupowych prowadzonych przez niemieckie oddziały SS. Doświadczyli oni również głodu, zimna i złych warunków życiowych. W trakcie wojny Kaszubi byli stale pod okupacją niemiecką, co przyczyniło się do zubożenia ich kultury i języka.
Po wojnie Kaszubi stali się częścią Polski, ale nadal dążyli do zachowania swojej tożsamości kulturowej. Nie było to takie łatwe, gdyż obszar kaszubski stał się miejscem wielu ruchów migracyjnych. Wielu Kaszubów, którzy potrafili mówić tylko po kaszubsku i niemiecku wysiedlono. Podczas operacji „Wiosna” na owe tereny przesiedlono wielu Łemków i Ukraińców, którzy zamieszkiwali opustoszałe kaszubskie domy. Czasy PRL-u były koszmarem dla mniejszości etnicznych, gdyż radzieckie plany przypuszczały stworzenia państwa o jednej narodowości – polskiej. To przyczyniło się do zanikania kultury kaszubskiej, jak i umiejętności językowych. Wielu Kaszubów bało się używać swojego ojczystego języka, czego skutki można zauważyć nawet teraz. Aktualnie Kaszubi rozmawiają po polsku na skutek polonizacji regionu w czasach PRL-u. Niemniej jednak język kaszubski jest jednym z najstarszych języków ludu słowiańskiego, który zachował się do dzisiaj. W dodatku stał się jednym z trzech języków pomocniczych uznanych przez polskie prawo. Jednak dopiero w 2005 roku język kaszubski został uznany za język regionalny w Polsce. Obecnie Kaszubi są jedną z najsilniejszych mniejszości etnicznych w Polsce. Ich język i kultura są szeroko szanowane i cenione. Kaszubi aktywnie uczestniczą w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym kraju. Wiele osób uczy się języka kaszubskiego i szerzy jego kulturę. Kaszubi są dumni ze swojej historii i tradycji i starają się ją chronić i promować
Kaszubi z Kanady
Kaszubi mieszkający w kanadyjskim mieście Wilno przybyli do Kanady w 1858 roku z Kaszub za wolną ziemię. Kaszubi otrzymali w swojej ojczyźnie wiadomości o wolnej ziemi od kanadyjskich agentów ziemskich. Kanada zachęcała Europejczyków do przyjazdu i zagospodarowania tej części hrabstwa Renfrew. Kaszubi osiedlili się w i wokół wsi Wilno i rozprzestrzenili się na Barry's Bay i Round Lake Centre.The Kashub homeland of Kashubia w czasie imigracji był pod pruskim niemieckim rządem i rządem. Kaszuby dzisiaj są pod polską regułą i rządem. Przywieźli ze sobą, swój rodzimy język oraz s tradycje, które do dziś są bardzo silne. To właśnie język kaszubski określa Kaszubów i jest nadal używany w społeczności – nawet przez czwarte i piąte pokolenie.
Relacje polsko-niemiecko-kaszubskie
Czy łatwo żyć na ziemiach niemiecko-polskich, gdy nie jest się Niemcem, ani Polakiem? – nie do końca. Relacje Kaszubów ze swoimi sąsiadami opisał w swojej powieści „Blaszany Bębenek” - noblista Günter Grass.
„Kaszubów nie można przenieść nigdzie, oni zawsze muszą być tutaj i nadstawiać głowy, żeby inni mogli uderzyć, bo my za mało polscy jesteśmy i za mało niemieccy, bo jak ktoś jest Kaszubą, nie wystarcza to ani Niemcom, ani Polakom. “
„Blaszany Bębenek”, Günter Grass 1959
W przeszłości Kaszubi potrafili komunikować się zarówno z Polakami, jak i z Niemcami. Można uznać, że byli wielojęzycznym narodem. Jednakże przed II wojną światową łatwiej było spotkać Kaszuba mówiącego po niemiecku, nawet jeśli język polski był najbardziej zbliżony do kaszubskiego. Jeden z dziennikarzy Stefan Krzywoszewski podczas podróży na Pomorze opisał przyczynę dla jakiej ludność kaszubska była bardziej zbliżona do Niemców
– Na stacji w Gdyni. Kilkanaście dziewcząt kaszubskich czeka na pociąg, który zawiezie je do Gdańska. Przy nich koszyki pełne ryb. Trajkoczą wesoło po kaszubsku, raz wraz mieszając wyrażenia niemieckie, jak u nas wytworne panie makaronizują francuszczyzną. Pociąg nie nadchodzi – poczynają śpiewać. Piosenka niemiecka! – Pięknie śpiewacie – mówię – lecz jaka szkoda, że po niemiecku! Tak bym pragnął usłyszeć polską piosenkę! Dziewczyny poczynają się namyślać, szepcą między sobą przez chwilę, wreszcie wypychają jedną naprzód. I nieśmiało brzmi śpiewka kaszubska... pierwsze lody przełamane, poczynamy rozmawiać.
– Niemcy nam są bliżsi niż panowie – mówi jedna z dziewcząt. – Niemcy żyją z nami, kupują od nas ryby... Panowie nie przychodzą do nas, nie widujemy was nigdy... I panowie mówią inaczej niż my, po polsku – «z wysoka» ...
– Przecież tak samo i ksiądz przemawia do was z ambony. Dziewczę odpowiada smutniej: – To też my i księdza nie zawsze rozumiemy...
(S. Krzywoszewski], Wrażenia z Polskiego Wybrzeża, „Kraj”, R. 21(1902), nr 50 [dod. „Życie i sztuka”], s. 521)
Relacje z Prusami
Relacje Kaszubów z Prusami były głównie przyjazne. Kaszubi byli jednym z najważniejszych narodów w Prusach i mieli wpływ na historię i kulturę regionu. Prusowie i Kaszubi mieli wspólne interesy, takie jak handel, produkcja i rolnictwo. Współpracowali także w pracach budowlanych, a Kaszubi nauczali Prusów języka i sztuki rzemieślniczej. Prusowie szanowali również język Kaszubów i uznawali ich za równoprawnych obywateli. Obie grupy były zgodne w swojej lojalności wobec państwa pruskiego i współpracy w obronie granic państwa. Kaszubi służyli również aktywnie w armii podczas wojen pruskich. Prusowie wykorzystywali także umiejętności Kaszubów do budowy dróg, mostów i wałów. Relacje Kaszubów z Prusami były zazwyczaj pozytywne i oparte na wzajemnym szacunku.
Relacje z Niemcami
Stosunki Kaszubów z Niemcami były znacznie bardziej skomplikowane. Kaszubi zawsze byli zgranym narodem o silnych więziach kulturowych na Pomorzu. W czasie II wojny światowej ludność Kaszubów została zmuszona do współpracy z nazistowskimi Niemcami. Wielu z nich zostało wcielonych do Wehrmachtu. Ci, którzy odważyli się sprzeciwić nazistom stracili życie lub zostali całymi rodzinami wywiezieni do obozów koncentracyjnych. Obecnie relacje między Kaszubami a Niemcami są zdecydowanie lepsze. Oba narody wkładają wiele wysiłku w wzmocnienie współpracy między tymi sobą, aby poprzez współpracę stworzyć lepszą przyszłość dla obu stron.
Relacje z Polakami
Relacje między Kaszubami a Polakami nie zawsze były jasne. Z powodu małej populacji osób mówiących po polsku na Pomorzu, wielu Kaszubów nie potrafiło korzystać z tego języka. Bardzo często rozpoznawali Niemców jako Luteranów, a Polaków jako Katolików. Jednakże w XIX wieku – Hieronim Derdowski napisał „Nie ma Kaszëb bez Polonii, a bez Kaszëb Polści”. Słowa te powtarzał również zwany król Kaszub – Antoni Abraham. To wyznanie było głównym określeniem, że Pomorzanie to Polacy nawet jeśli ich język i kultura różnią się od tych, które są uważane za typowo polskie. Kaszubi i Polacy mają często wspólne historie, czasem współpracują, aby zrealizować wspólne cele, ale istnieje też pewne napięcie. Głównym powodem jest to, że Kaszubi często czują się marginalizowani i niedoceniani przez Polaków. Wielu Kaszubów uważa, że ich język i kultura są ignorowane przez polskie władze. Mimo tych napięć, wiele organizacji skupiających Kaszubów i Polaków współpracuje i wspiera siebie nawzajem. Istnieją również ruchy na rzecz ochrony języka i kultury Kaszubów, które mają na celu promowanie tolerancji i wzajemnego szacunku. Dzięki tym wysiłkom, Kaszubi i Polacy mają coraz więcej możliwości do budowania silnych i trwałych relacji.
Kaszubi współcześnie
Współcześnie Kaszubi to grupa etniczna, która wciąż występuje w regionie. W XXI wieku Kaszubi wciąż przywiązują dużą wagę do swojej tradycji i kultury, a także starają się zachować swoją tożsamość narodową i język. Wiele miejscowości na Kaszubach zachowało swój regionalny charakter, a turystyka jest ważnym źródłem dochodu dla mieszkańców. W Polsce istnieje wiele organizacji skupiających Kaszubów, które działają na rzecz ochrony ich tożsamości, języka i kultury, a także promowania jego wykorzystania w życiu codziennym m.in. Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, które działa od 1956 roku.
Należy pamiętać, że Kaszubi są częścią polskiego społeczeństwa i ich język i kultura powinny być szanowane i tolerowane. Jest to ważne, aby zapewnić równe prawa i szanse oraz ochronić dziedzictwo kaszubskie. Wszelkie formy dyskryminacji i nietolerancji w stosunku do Kaszubów są niedopuszczalne.
Polacy czy Niemcy? Mimo iż odpowiedź jest niejasna to można śmiało stwierdzić, że Kaszubi są Kaszubami i miejmy nadzieję, że tak jeszcze zostanie przez kilka wieków.